ANITLAR ADIYLA ANILMAZSA ANIT OLMAKTAN ÇIKAR

Sevgili dostlar, toplumların tarih boyu varlıklarını, anlattıkları gelecek kuşaklara aktarırken aslında yaşanmışlıkları iyi ve kötüyü anlattıkları iyiden övünç, kötülerden ders almaları için seçtikleri yöntemler içinde en önemli çalışma anıtlar olmuştur.

Anıt, kelime anlamını içinde barındırır birçok yönden An, Anı, Anıyı anlatır.
Her anıt anı anlatır. Eğer yapılan eser ‘an’ dan koparılır, kimliksizleştirilirse amaca hizmet etmediği gibi kötü niyetli birilerini putu olur.  Geleceğe miras bırakılan an sana çevrilen en tehlikeli silah haline gelir.  Bu durum toplumları savunmasız bıraktığı gibi yokluğa doğru götürür.

Birkaç örnek vermek gerekirse ilk örneğin hikayesini biraz uzun
1-Hikayesi 1961 yılında kurulan ‘Üsküdar İmar ve Kültür Derneği ile başlayan bu anıt  12 yıllık uğraşın arkasından Üsküdarlıların katkıları ile tamamlanmış. Anıtın kimliğini ilçeyi yönetenler bile bilmiyor adeta meçhul anıt olmuş.  Üsküdar Şemsi paşa meydanın da bulunan ‘Atatürk Devrimleri ve İstiklal Savaşı Anıtı’ isminin resmi yazışmalarda, Şemşipaşa Atatürk anıtı olarak geçmesi  anıtın yapım amacını yansıtmadığı gibi  anlatmıyor. Bu durum anıtın yapma amacını ve hedeflerini anlatmaktan uzaktır. Bu nedenle anıtın yapım aşamasını, amaçlarını ve tarihi kimlikleri hakkında kısa bir bilgilendirme sunalım.

1960 lı yıllar, Üsküdar'ın Kalkınma hamlesi ancak devreye girmiş ve bu tarihten sonra Üsküdar'da görev alan  idare amirlerinin de Üsküdar'ın kalkınması yolundaki çeşitli faaliyetleri bizzat desteklemek veya katılmak suretiyle  ilçenin kalkındırılmasına büyük katkıları olmuş, Bilhassa o yıllarda Denizli Valisi bulunan Münir Güney'in ilçe Kaymakamı olarak görev yaptığı 1961-63 yılları başlangıç olarak kabul edilebilir.
Üsküdarlı, senelerce milli bayramlarını Atatürk sevgisine yaraşır bir abide veya muhteşem bir Anıt önünde kutlamanın özlemini çekmiştir. Resmi törenlere Kadıköy ilçesine gidilmektedir.
 Anıt yapılması fikri ilk önce Üsküdar Yüksek Öğrenim ve öğrenci derneğince ele alınmış, sonrada Üsküdar imar ve Kültür Derneği  konuyu amaçlar arasına almış

 İki derneğin aynı konunun ayrı ayrı çalışmalarını meydana getireceği zorluklar olabileceğinden, zamanın Kaymakamı Münir Güney tarafından önerilen iki derneğin içinde ANIT YAPTIRMA derneği kurulur.
Kaymakam Münir Güney tarafından hazırlanan dernek tüzüğüne göre, Üsküdar'ın uygun bir yerinde (Şemsipaşa meydanı) Atatürk'ün devrimlerini ve İstiklal Savaşımızı sembolize eden, kabartma ve heykellerden müteşekkil bir Anıt ve Atatürk hakkında yerli ve yabancı yazarlar tarafından yazılmış eserlerden oluşan ve Atatürk devrimlerine kuşaktan kuşağa aktaracak olan bir enstitünün kurulmasını amaçlanmıştır.

1973 yılında heykeltıraş Kenan Yontunç tarafından tamamlanan heykelin, sağ tarafındaki genç kız, 1959-1960 yıları arasında Kıbrıs Ledra Palas'ta açtığı özgün işlerden oluşan sergisiyle Romalılardan 4000 yıl sonra Kıbrıs'ta Seramik sergisi açan ilk Türk sanatçısıdır. İstanbul Mecidiyeköy Lisesi'nde yaptığı Duvar Tezyini ile Türkiye'nin ilk kadın müteahhidi unvanını alan, seramik sanatçısı Lerzan Öke’dir. Anıtın tabanının çevresi cumhuriyetin ilk dönemi Anadolu halkını ve Kurtuluş Savaşı’nı tasvir eden taş kabartmalarla çevrilidir.
İstanbul belediyesi Şemsipaşa Meydanının anıt yeri olarak tahsis etmiştir.
Atatürk'ün en yakın arkadaşları olan Emekli Orgeneral Fahrettin Altay, Sayın Profesör Afet İnan, Sayın Vali Vefa Poyraz, Sayın Belediye Başkanı Doktor Fahrettin Atabey, vilayet büyük Nazım plan bürosundan Y. Mimar Mühendis Dr. Nezihe Taner, Yüksek Mimar Mühendis Sevil Erdi, Teknik üniversiteden Profesör Orhan Bozkurt, belediyeden Y. Mimar Kadri Dino, Y. Mimar Yaprak Karlıdağ, Y. Mimar Mühendis Faruk Açar, Tıp Tarihi profesörü Sayın Süheyl Ünver, Basını temsilen Ulus gazetesi Ayhan Yetkiner, Haber Ajansı ve Hürriyet Gazetesini temsilen Yılmaz Tunçkal, Yeni İstanbul gazetesinden Esen Yalçın, Fikret kalmak, Üsküdar kaymakamlığına tayin edildiği günden Kocaeli Vali muavini Hasan da güne kadar yönetim kurulunun her türlü faaliyetlerine katılan Kaymakam Şahin Tunceli ile yönetim projelerden teşekkül eden bir jüri önünde evvelden kendilerine yazılı olarak tebliğde bulunulan heykeltıraşlarımızdan Hüseyin Gezer, Gürdal Onur, Kenan Yontuç'un teklifleri kompozisyonlar jüri tarafından incelenmiş.

Atatürk'ün yakın arkadaşlarından oluşan jüri heykeltıraşlar içinde Atatürk’ü sima itibariyle daha iyi canlandıran Profesör heykeltıraş Kenan Yontuç’u seçmiştir.

Jürinin toplantı neticesi ortaya çıkan fikirler heykeltıraşa yansıtacak, anıt kompozisyondan amaca uygun yapılmasını sağlayacak teknik elemanları seçilir.

Heykeltıraş ile günlerce birlikte çalışan Y.Mimar Sayın Bayan Yaprak Karlıdağ,  Y. Mimarlar Necdet Kurultay Neticede bugün kompozisyonu meydana getirmişlerdir.

Temelini Atatürk’ün manevi kızı Tarih Prof. Dr. Afet İnan atmıştır.
Nihayet 12 seneye yakın bir zamandır.  Arzulanan anıtın 26 Mayıs 1971 günü zamanın İstanbul Valisi Vefa Poyraz İstanbul Belediyesi temsilcileri Üsküdar'da bulunan kamu kuruluşlardan temsilcileri ve ilk ve orta dereceli okulların öğretmen ve öğrencilerine Üsküdar’ların katıldıkları bir tören kaidenin temeli atılmış oldu.

Kenan Yontuç Atatürk'ün büstünü yapan ilk Türk heykeltıraştır.
Ahmet Kenan Yontuç 1904 - 1995 Eski Bağdat valisi Mehmet Ali Bey'in oğludur. Atatürk'ün silah arkadaşlarından General Kâzım Sebüktekin'in (Benli Kâzım Paşa) kızı Feriha Hanım ile evlidir.

Kenan Yontuç Atatürk'ün büstünü yapan ilk Türk heykeltıraştır. Denizcilik Bankası Karaköy Yolcu Salonu önündeki Atatürk Büstü (1927) Türk heykelciliğinin ilklerindendir.

Yerli heykeltıraşların Atatürk büstü ve heykelleri yapmasında Kenan Yontuç'un katkılar oldukça önemlidir. Ahmet Haşim yabancı heykeltıraşların Cumhuriyet'in değerlerini yansıtamadığını savunmaktadır. Eğer milli heykel sanatçımız yok diyorsak, büyük anıt ve heykel dikilecek yerde, bugün için bir mermer kütlesi ya da bir külçe bronz koyalım ve altına "Türk sanatçısı yetişinceye kadar diye yazalım" der. Heykeltıraş Kenan (Yontuç) da, "Paşam izin verirseniz sizin heykellerinizi de biz Türk sanatçıları yapalım. Güzel sanatların bu dalında biz çok yeniyiz, henüz yetişmedik. İlerde yetişecekler, içlerinden gelecek sevgiyle sizi ebedileştireceklerdir.

1961 Yılında başlayan girişim, bir avuç insanın ısrarlı girişimleri ve 7 den 70 e herkesin elini taşın altına koyması neticesi Cumhuriyetimizin 50. Yılında
29 Ekim 1973 yılında muhteşem bir anıtın açılışıyla sonuçlanır. Üsküdarlılar Cumhuriyetimizin  kuruluşundan 50 yıl sonra Bayramlarını kutlayacakları ve tören yapacakları bir alana kavuşmuş.


Bu anıt, Atatürk'ün Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve İstiklal Savaşı'nda gösterdiği liderlik ve cesaretini anmak için yapılmıştır. Anıt, Türkiye'nin bağımsızlık mücadelesinin ve Cumhuriyet'in kuruluşunun sembolüdür.
Yukarıda kısa bilgilendirmede anıtın yapım aşamasını amacını bu amaç uygun olaraktandı yapıldığıdır. Üsküdar da birçok kişi anıtın adını anlamın bilmemekle birlikte anıtta bulunan kabartmalarla aslında bireyler anlattığınındı farkındadır. Ayrıca anıtın kendisi ön emli bir kültür varlığı olmasının yanı sıra Cumhuriyetimizin önemli isimlerinin de yapımında yer almaları ayrı bir tarihi ve kültürel anlam taşımaktadır. Bu nedenle Anıtın resmi yazışmalarda Gerçek adıyla  ‘Atatürk Devrimleri ve İstiklal Savaşı Anıtı’ olarak anılması  yapım aşması ve bu aşamada emeği geçen tarihi kimliklerden oluşturulan bir kitapçıkla ab, anı, anlatmazsak oraya dikilmiş beton yığınından başka bir şey ifade eder mi?



2-Herkesin Taksim Anıtı olarak bildiği anıtın asıl adı, Cumhuriyet Anıtıdır.
İstanbul'un Taksim Meydanı' olarak  anılan meydanda Cumhuriyet Meydanıdır.  Anıtın anlamı Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu simgeleyen önemli bir eserdir. 1928 yılında açılan anıt, İtalyan heykeltıraş Pietro Canonicatarafındanyapılmıştır

Bir yüzü Türk Kurtuluş Savaşı'nı temsil eder ve Mustafa Kemal Atatürk'ü askerleriyle birlikte gösterir.
Diğer yüzü, Cumhuriyet Türkiye'sini simgeler ve Atatürk'ü sivil kıyafetlerle, devlet adamlarıyla birlikte tasvir eder.


3-Sarayburnu Atatürk Anıtı, İstanbul'da Sarayburnu Parkı'nda yer alan ve Türkiye'de dikilen ilk Mustafa Kemal Atatürk anıtıdır.

1926 yılında açılan bu anıt, Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel tarafından yapılmıştır.
Anıtın anlamı ve önemi şu şekildedir:
İlk Atatürk Anıtı ,Türkiye'de dikilen ilk Atatürk anıtı olması nedeniyle tarihi bir öneme sahiptir.
Sivil Kıyafetle Betimleme,  Atatürk'ü sivil kıyafetlerle, devlet adamı kimliğiyle tasvir eden az sayıdaki anıtlardan biridir.
4- Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı için Samsun'a giderken İstanbul'dan hareket ettiği yere konulmuştur.
Bu anıt, Cumhuriyet'in kuruluşunu ve Atatürk'ün liderliğini simgeleyen önemli bir eserdir.

Bu anıt, Türkiye'nin modernleşme sürecini ve Cumhuriyet'in değerlerini yansıtmak amacıyla yapılmıştır.

5-Anıtkabir (Ankara) Atatürk'ün mozolesinin bulunduğu ve Türkiye'nin en önemli anıtlarından biridir.
6- İzmir Atatürk Anıtı,  İzmir Cumhuriyet Meydanı'nda yer alır ve Atatürk'ü at üzerinde tasvir eder.
7- Samsun Atatürk Anıtı, Atatürk'ün Samsun'a çıkışını simgeler ve Onur Anıtı olarak da bilinir.
8- Ankara Ulus Atatürk Anıtı, diğer adıyla Zafer Anıtı, Ankara'nın Ulus Meydanı'nda yer alır ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın anısına yapılmıştır. 24 Kasım 1927'de açılan anıt, Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel tarafından yapılmıştır.

Sadece birkaç anıtı örnekledim bu ve benzer anıtlar anı anlatan zaman yolcularıdır. Her biri gerek anlamları ile gerek yapımında emeği geçenlerinde tarihe mal oluşları ile hikâyeleri yazılmalı anıta kısa bilgileri çakılırken isimleri ile anılmalıdır.  Biz kendi değerlerimizi gereken değeri vermezken  dünya nasıl görmüş bakalım



Dünyada Atatürk'ün heykelinin bulunduğu ülkeler
Sadece Türkiye'de değil, dünyanın birçok şehrinde ulu önder Atatürk'ün ismini ya da heykelini görmek mümkün. Hürriyet gazetesi Atatürk'ün heykelinin bulunduğu ülkeleri derledi. İşte o ülkeler;

Mexico City / Meksika

2003 yılında heykeltıraş Sait Rüstem tarafından yapılan Atatürk Anıtı, Çimento Müs-tahsilleri İşveren Sendikası Başkanı Ahmet Eren’in çabalarıyla Meksika’nın başkenti Mexico City’e götürülmüş. Şehirde Atatürk Anıtı’nın açılışı ise 29 Ekim 2003 yılında yapılmış.

Washington / ABD

Heykel Atatürk'ün 75. ölüm yılı olan 10 Kasım 2013 yılında yaptırılmış. Bölgenin önemli meydanlarından biri olan Sheridan Circle’da yer alıyor.

Santiago / Şili

Şili’nin başkentindeki parklardan birinde yer alan Atatürk rölyefi, burada yaşayan halkın Mustafa Kemal Atatürk’ü örnek alması amacı ile belediye tarafından yaptırılmış.

Bişkek / Kırgızistan

Bişkek’in Ahunbayev caddesindeki bir parka 1995 yılında Atatürk ismi verilmiş. 10 Kasım 2015 yılında ise parka Atatürk heykeli yaptırılmış.


Havana / Küba
Heykel Havana devlet adamlarının isteği üzerine heykeltıraş Metin Yurdanur tarafından 2011 yılında yapılmış. Heykelde, ulu önderin “Yurtta Barış, Dünyada Barış” sözü yer alıyor.

Bişkek / Kırgızistan
Bişkek’in Ahunbayev caddesinde yer alan parka 1995 yılında Atatürk ismi verilmiş, 10 Kasım 2015 yılında ise parka bir de Atatürk heykeli yaptırılmış.

Wakayama / Japonya

Wakayama’nın kasabası olan Kuşimoto’da Türk Müzesi’nin içerisinde Atatürk heykeli yer alıyor. Heykelin üzerinde “Yurtta Barış, Dünyada Barış” sözüne yer verilmiş.

Yeni Delhi / Hindistan

Hindistan’ın başkenti olan Yeni Delhi’nin en işlek caddelerinden birinin ismi, Mustafa Kemal Atatürk Marg olarak adlandırılmış.
Mustafa Kemal Atatürk Marg olarak adlandırılmış.

Budapeşte / Macaristan

Budapeşte’deki çocuk parkı Naphegy Park’ta Atatürk’ün bir büstü yer alıyor. Üstelik büst Atatürk’e duydukları hayranlık nedeniyle Macarlar tarafından yaptırılmış.

Astana / Kazakistan

Astana kentinin Yesil Nehri kıyısındaki parkta yer alan Atatürk heykeli 2009 yılında Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından açıldı.

Albany / Avustralya

Avustralya’nın batısında yer alan Albany kasabasında oldukça etkileyici bir konumda yer alan heykelin yanı sıra bölgede bir de Atatürk Parkı bulunuyor.


Bükreş / Romanya

Başkent Bükreş’te Mustafa Kemal Atatürk Meydanı ve meydandaki “Teatrul Odeon” tiyatro binasının hemen önünde Atatürk büstü yer alıyor.

Amsterdam / Hollanda
Amsterdam’da bulunan Atatürk anıtında, hem Hollandaca hem de Türkçe olarak ulu önderin, “Yurtta Barış, Dünyada Barış” sözünün yanı sıra birlik ve beraberliği yansıtan ifadeler yer alıyor.

Karlsbad / Çekya

1. Dünya Savaşı sırasında böbrek rahatsızlığı geçiren Mustafa Kemal o dönem Avusturya-Macaristan İmparatorluğu içerisinde yer alan Karlsbad’da tedavi görmüştür. Bugünkü adı Karlovy Vary olan şehirde Atatürk, Rudolfs Hof Pansiyon’da konaklamıştır.
2. Sonraları Rus bir iş adamı tarafından satın alınan bu pansiyon Carlsbad Plaza Hotel olarak değiştirilmiş ve Atatürk’ün burada kaldığına dair bir levha asılmıştır.