Yazımın birinci kısmında izlenimler ve çıkarımlar hakkında genel bilgiler vermiştim. Bu ikinci kısmında biraz daha detaya girerek, insanlar üzerindeki çıkarımlarımızda manipülasyona açık olan çıkarımlar üzerine araştırmalardan örnekler vereceğim.
Hangi Kişilik
Başkaları hakkında yaptığımız kişilik özelliği çıkarsamaları iki önemli boyutta yer alır. Başkalarını görev-ilişkili özellikleri ya da entelektüel yeterlikleri açısından ve kişilerarası ya da toplumsal nitelikleri açısından değerlendiririz.
Merkez Özellikler
Bir çok başka özellikle ilişkili olan ya da bir çok başka özelliği çağrıştıran özelliklere merkezi özellikler denir. (Asch,1946)
Bu tür özellikleri ortaya çıkarmayı amaçlayan klasik bir araştırmada (Asch,1966) bir grup deneğe bir bireyin yedi özellik içeren bir betimlemesi verildi. (zeki, becerikli, cana yakın, çalışkan, kararlı, iş bilir, dikkatli) Diğer bir grup deneğe de ‘cana yakın’ kelimesinin yerine ‘soğuk’ kelimesi ile yer değiştirilerek aynı liste verildi. Sonra, iki grup denekten de bireyi betimlemeleri istendi. Cana yakın yerine soğuk özelliğinin geçmesi deneklerin diğer kişiyi algılamalarında büyük bir farka yol açtı.
Gruplama (Kategorilere Ayırma)
Algılarımızı cinsiyet, ırk ve toplumsal sınıf gibi kategoriler de etkiler. Algılayıcılar çarpıcı uyarıcılara yalıtılmış olarak tepki vermezler; anında ve kendiliğinden uyarıcıları bir grubun ya da kategorinin parçaları olarak algılarlar.
Bir kişinin belirli bir kategorinin üyesi olduğunu bilme o kişi hakkında kategori temelli kalıpyargı ile tutarlı toplumsal yargılara yol açabilir. (Baron, Albright ve Malloy,1995; Corneille ve Judd, 199 Jones, 1999)
Bir kez bir kişiyi toplumsal kategorinin üyesi olarak gördükten sonra, o kişi hakkındaki bilgileri işleme biçimimiz değişebilir.
Yalıtılmış olarak insanlar hakkında izlenimler oluşturduğumuzda, parçalı yaklaşımı kullanmak eğilimindeyizdir. Bu yaklaşımda kişi hakkındaki bireyselleştirici bilgiyi kontrol eder ve onu genel izlenimle bütünleştiririz. Ancak, eğer kişiyi bir kategori içerisine yerleştirdiysek, kişiye ilişkin izlenimimiz sık sık o kategori üzerine temellenir ve kişinin bireysel özellikleri o kategoriye ilişkin genel izlenimlerimiz için özümsenir. (Bewer, 1988; Fiske ve Neuberg, 1990) Bunun temeli kategori temelli değerlendirmelerin daha yalın ve etkili olmasıdır.
Bağlama Etkileri
Sosyal algı küçümsenemeyecek derecede bağlama da bağlıdır. Sosyal yargılar üzerinde başlıca iki çeşit bağlamsal etkiden söz edilebilir: Zıtlaştırma ve benzeştirme etkileri.
Zıtlaştırma etkisi çevresel bağlam dışında yargılar üzerinde bir yanlılık etkisi anlamına gelir. Örneğin, çok çekici bir yüz resmi gördükten sonra görülen yüz resimleri daha az çekici olarak algılanabilir. (Wânke, Bless ve Igou, 2000)
Benzeştirme etkisi ise, bir yargının bağlamsal standartla aynı yönde olması demektir. Örneğin çok çekici bir yüz resmi ile daha az çekici birini aynı anda gösterme ikincisi için daha olumlu değerlendirmelere yol açmaktadır. Kuşkusuz, karşılaştırılabilir ikinci yüzün olmadığı durumla karşılaştırmalı olarak. (Geiselman, Haight ve Kimata, 1984)
Bu araştırma konusunun son bölümü tüm izlenimleri bütünleştirme üzerine olacaktır. Gelecek yazımın konusu izlenimleri bütünleştirme üzerine olacaktır.
FACEBOOK YORUMLAR