" Sahnede her an ne yapacağı belli olmayan, sürprizli , şaşırtıcı ve tehlikeli aktör , en iyi aktördür." (Beklan Algan)
Beklan Hoca'nın en iyi oyuncu diye tarif ettiği "Tehlikeli Oyuncu" yerine biz de pekala "Tekinsiz Oyuncu ", diyebiliriz.
"Tekinsiz Tiyatro" adına belki de ilk kez ülkemizde, akademik anlamda, Sevim Burak'ın Oyun İncelemesi'nde karşılaştığımız söylenebilir. (1)
Türkçede, örneğin "Tekinsiz metruk bina" deriz. Yani tehlikeli , cinli, perili, terkedilmiş, çökmek üzere vb.
Modern Tiyatro , Absürd Tiyatro, Gerçeküstücü Tiyatro, "Tiyatroda İn Your Face Akımı " ve Bernard Maria Koltes Tiyatrosu'nun Tekinsiz Tiyatro Örnekleri olduğunu ileri sürebiliriz.
Tekinsiz Tiyatro 'nun Ana Başlıkları (konu ve temaları) olarak : Belirsizlik , Yabancılaşma, İletişimsizlik , Yalnızlık , Parçalanma (bölünme), Sevgisizlik , Özgüvensizlik , Değerlerin ve Anlamların Dağılışı - Çözülmesi - Dejenerasyonu (soysuzlaşması), Doğadan ve Doğaldan Uzaklaşma, Tedirginlik , Ölüm (yokolma) Tehlikesi ve Endişesi, İnançsızlık, Korku ve Kaygıların Gerçeküstücü Betimleri, Komedi ve Tragedya 'nın (dram-acı-patos' un) İçiçeliği Olarak Grotesk, Yabancı Olanın Tehditi ve Yalancı Konfor Dünyasının Bastırılmış Olanla yada Dışarıdan Gelen Tehdidkar Öteki İle Kaosa Dönüşümü, Kapitalizmin- Emperyalizmin-Faşizmin Eleştirisi vb. sayılabilir.
FREUD'DE "TEKİNSİZLİK KAVRAMI"
Tekinsizlik her şeyden önce psikolojiktir. İnsanda güvensizlik , kaygı /endişe , stres, bunalım yaratır.
Freud'a göre Tekinsiz , Bilinç Altına Bastırılanın Geri Dönüşü'dür.
Ona göre , çevresiyle aidiyet bağı kuran insanlar (güvenli) insanlar , tekinsizlik hissini daha az duyarlar.
Tekinsizlik , Bilinç Altına Bastırılanla Geri Dönen Korku ve Kaygı' dır.
Tekinsiz bir duyguyu tetikleyen şeylere örnek olarak : Cansız Nesnelerin Canlanması , Hayaletler ve Ruhlar İle Ölüm Temsilleri ,
Animizm (doğadaki cansızlar dahil herşeyin bir ruhu olduğu inancı) , Büyücülük , Sihir ve İstemsiz Tekrarlar, Kısaca Bütün Ölüm Korkuları ve Ölümü Hatırlatan Bastırılmış ve Unutulmuş Her Şey vb. sayılabilir.
Bu anlamda Cansız Bir Oyuncağın-Bebeğin Canlanması , tekinsizlik hissini en iyi anlatan örneklerden biridir.
Tekinsizlik , Çocuklukta Edininilmiş Ve Sonradan "Bastırılmış Olanın Geri Dönüşü" ile ortaya çıkar.
Freud'e göre Tekinsizliğin Ortaya Çıktığı Yer, Hayal İle Gerçeğin Sınırlarının Çöktüğü Yerde Beliren Şey'dir.
Ona göre , insan bu Tekinsiz Olanla Başedebilmek İçin "Kurmaca" ya Başvurur.
Bu Kurmaca da , Masal-Roman-Fantastik Öykü Gibi Yaratım Dünyası'na sığınma, Tekinsiz Olanın Bastırılma Yerine Yüzleşerek Yüceltilmesi ile Kaygı ve Endişeden Kurtulma ve Onu Yarıştırma İşlevine yarar. (2)
BERNARD MARİA KOLTES' İN "ZENCİ'NİN İTLERLE DALAŞI" OYUNUNDA TEKİNSİZLİK
Koltes'in "Sallinger" adlı oyunu, yukarıda anılan oyunu için bir anahtar olabilir.
Sıkı bir Shakespeare hayranı olan Koltes' in , Shakespeare'in Hamlet oyunundaki Hayalet'ten esinlendiği söylenebilir. (3)
Hayalet (Hortlak) Figürünün , Freud'ün Tekinsiz Olan 'ın Şablonuna Birebir Uyan Bir Örnek olduğu ileri sürülebilir.
Koltes' in "Zenci ve İtlerle Dalaşı" oyununun dört kahramanı vardır. Beşinci ve sahnede hiç görünmeyen (ama varlığı sahnede sürekli hissedilen ve izleyicinin zihninde yarattığı) beşinci karakter ise , olaylar örgüsünde oyununun başladığı andan bir gün önce ölen (öldürülen) bir zencinin hayaleti yani ölüm olgusudur.
Bu oyun , zamansız ve mekansız denilebilecek bir Fransız Sömürgesi Afrika Ülkesi'nde , bir inşaat şantiyesinde (akşam sökerken başlayarak şafak sökene kadar) geçer.
Şantiye Sahibi - Patron Horn , onun oğlu gibi sevdiği görünen psikopat bir tip olan adamı Col, Patron'un Paris'ten getirdiği sevgilisi Leone ve bir gün önce bir kazada öldüğü söylenen zenci işçi kardeşinin cesedini almaya gelen Alboury, bu oyunun dört karakteridir.
Olaylar Örgüsünü Tetikleyen Şey , Alboury'nin kardeşinin cesedini almaya şantiyeye gelmesi, Tekinsiz Olanın Tetiklediği Şey ise , cesedin kaybolması ve bulunamamasıdır.
Bütün oyunun, Ölen Zenci İşçi'nin (Tekinsiz Olan Kayıp Cesedin Hayaleti) üzerinden bu dört karakterin Ölüm ve Tekinsizlik ile yüzleşmesi ve hesaplaşması olduğu söylenebilir.
Freud'ün " Tekinsiz Olan Karşısında Kurmacaya Başvurması" Teorisi'nin (mekanizmasını) ;- bu oyunda , Patron Horn ve ölen zencinin katili olan Alboury tarafından (Kurmacaya Sığınarak) ölen zencinin önce yıldırım çarpması ile ve ardından da bir son sürat giden şantiye kamyonu tarafından kaza ile öldüğü hikayesi uydurması ile - birebir işlediği (örtüştüğü) görülebilir.
Aynı zamanda görülmeye de bilinebilir ! Çünkü oyunun bütünü tam da hayal ile gerçeğin birbirine karıştığı Tekinsiz Bir Dünya'nın Kurmaca ve Belirsizlik Atmosferinde geçer.
Kesinliğin ince çizgisi , oyun boyunca yerini gitgide belirsizliğin gölgelerine bırakır. Oyun en sonunda öyle bir hal alır ki neyin gerçek neyin kurmaca olduğu belirsiz hale gelir.
Bu arada karakterlerin Tekinsiz İle İmtihanı'nda , başta vicdan , sevgi , aşk , bağlılık , dostluk-arkadaşlık, vefa gibi pek insani çok anlam ve değer sorgulanır , bunların tekinsizlik karşısında nasıl çöktüğü ve çözüldüğü görülür.
Vahşi Kapitalizmin , doğayı ve insan doğasını nasıl yozlaştırdığı betimlenir.
Savaş Aykılıç.
REFERANS KAYNAKLAR VE ATIFLAR
(1) : https://dergipark.org.tr/tr/pub/tad/issue/11483/136838
(2) : https://ethospsikoloji.com/bastirilmis-olanin-geri-donusu-tekinsizlige-psikanalitik-bir-bakis/
(3) : https://dergipark.org.tr/tr/pub/tad/issue/11465/136683
FACEBOOK YORUMLAR