Aile Bağları İş Hayatında Engel mi?

Bir önceki yazımda aile şirketi olmanın avantajları konusuna değinmiştim. Bu yazımda ise aile bağlarının iş hayatında profesyonelliğe engel oluşturur mu? Hangi durumlarda bir dezavantaja dönüşür? Konularına değinmek istiyorum. Ülkemizde ve dünyada şirketlerin çok büyük bir kısmını aile şirketleri oluşturmaktadır. İş hayatına atılan bireylerin hemen hemen büyük çoğunluğunun ilk iş tecrübelerini ya kendi aile şirketlerindeki çalışmaları ya da tanıdıkları aracılığıyla yerleştirildikleri iş yerlerindeki deneyimleri oluşturmaktadır.

Aile şirketleri, samimi ve güven dolu bir iş ortamı sunma potansiyeline sahip olsa da, bu tür yapılar içinde gizlenen bazı dezavantajlar da bulunmaktadır. Kan bağının iş ilişkilerine karıştığı bu ortamlar, profesyonellikten uzaklaşarak çeşitli zorluklar yaratabilir. Aile içi anlaşmazlıklar, miras kavgaları, duygusal kararlar ve objektiflikten uzaklaşma gibi sorunlar, iş süreçlerini olumsuz etkileyebilir. Ancak aile şirketlerindeki patronlar ve aile bireylerinden oluşan çalışanlar bu konulara odaklanırsa birer avanta dönüştürülmesi tabi ki mümkün olur. Eğer bu konular görmezden gelinirse zamanla şirketin iç huzurunu, kârlılığını ve en sonunda da ömrünü etkileyecek bir sebebe dönüşebilir.
Peki aile şirketimizin devamlılığını etkileyebilecek potansiyel engeller neler olabilir?

Aile İçi Çatışmalar
Çoğunlukla ilk sırada karşımıza aile içi çatışmalar çıkmaktadır. Yaşanması muhtemel aile içi çatışmalar sağlıklı bir şekilde yönetilebilirse bir sorun kaynağı olarak aile işletmesine yansımaları engellenmiş olacaktır. Eğer aile içi çatışmalar sağlıklı bir şekilde yönetilemezse şirket içindeki huzurun ortadan kalkmasına sebep olabilir. Yaşanması muhtemel bu sorunların çözülmesinin yollarından bazıları aile anayasasının en kısa sürede yazılması, ortaklık ve yönetim organizasyon yapısının netleşmesi ve görev tanımlarının/paylaşımlarının belirlenmesidir. Aile anayasası ve kurumsal ilkeler ile veliahtların sisteme katılma prosedürleri ve disiplin süreci belirlenmiş olursa çatışmalar daha da azalacaktır. Disiplin süreçlerinin belirlenmesi ile tamamen ortadan kalkması mümkün olmayan çatışmalar aile şirketinde kurulmuş olan iç hakem heyeti veya disiplin kurulu ile çözümlenmeye çalışılmalıdır. Yaşanan çatışmaların üstünün örtülmesi, sonuçlarının netleşmemesi veya bir sonuca bağlanmaması küçük boyutlu problemlerin ilerleyen zamanlarda büyüyerek karşımıza çıkmasına sebep olabilir.

Çalışma Şartları ve Çalışma Disiplini
Aile işletmelerinin patronlarında tüm aile üyelerinin şirket daha çok çalışma zorunluluğu varmış gibi bir düşünce olabilir. Şirketin kuruluş ve büyüme aşamasında önceki nesillerin yaptığı fedakârca çalışmayı sonraki nesilden de bekleyebilir. Bu tarz çatışmaların yaşanmaması için şirket içerisinde çalışan aile üyelerinin çalışma şartları, özlük hakları ve çalışma disiplinleri net bir şekilde belirlenmelidir. Standartları belli olmayan çalışma modelleri çalışan aile üyelerinin birbirlerini kıyaslamasına sebep olabilir. Çalışma zamanları, izin zamanları ve izin alma şekilleri, tatil planları net bir şekilde kurumsal kurallara uygun şekilde yapılmalıdır. Aile üyeleri arasında problem oluşturmasına fırsat verilmemelidir.

Geçmişin İzleri

Aile şirketlerinde, aile üyeleri arasındaki yaşanmışlıklar iş ilişkilerini derinden etkileyebilir. Örneğin, kardeşler arasında çocukluk döneminden kalan rekabet duygusu, iş ortamında da sürüp gidebilir. Bir kardeşin diğerine karşı hissettiği üstünlük ya da kıskançlık duyguları iş kararlarını olumsuz etkileyebilir. Benzer şekilde, ebeveynlerin çocuklarına karşı aşırı koruyucu ya da eleştirel tutumları, nesiller arası çatışmalara ve profesyonellikten uzaklaşmalara yol açabilir. Aile üyelerinin geçmişten gelen kişisel anlaşmazlıkları ve duygusal bağları, objektif karar alma süreçlerini zedeleyerek işin verimliliğini düşürebilir. Var olan bu tarz durumlar bir kurallar manzumesinde çözümlenmezse yeni sorunların yaşanmasına sebep olabilir.
Geçmişte ben şöyle çalıştım. Ama şimdi kimse böyle çalışmıyor.
Ben hiç yaz tatili yapmadım. Şimdi herkes tatilini hiç aksatmadan yapıyor.
Ben düğünümde bile izin kullanmadım. Şimdi ise işe uğramıyorlar bile gibi şirket içi değerlendirmelerin yapılmasına sebep olabilir.
Bir noktada karar verilmeli ve yeni izlerin oluşmaması için kurumsal olarak belirlenen yazılı kurallar çerçevesinde şirket işleyişi planlanmalıdır. Örneğin çalışanların ve çalışan aile üyelerinin iş ve tatil planları buna göre yapılmalıdır.

Nepotizm (Kayırmacılık)

Aile şirketlerinde nepotizm yani akraba kayırmacılığı sıkça karşılaşılan bir diğer sorundur. İşe alım, terfi ve diğer iş kararlarında aile üyelerine öncelik tanınması, şirket içindeki adalet duygusunu zedeler ve çalışan motivasyonunu düşürebilir. Nitelikli ve yetenekli çalışanlar, hak ettikleri fırsatları bulamadıklarında hayal kırıklığına uğrayabilir ve bu durum, yüksek personel sirkülasyonuna yol açabilir.
Çalışan aile üyeleri veya veliahtlar şirkette birilerinin birileri tarafından kayırıldığını hissediyorsa iç huzur bozulmaya başladı demektir. Yetkinlik ve görevlendirme yaklaşımına göre görev paylaşımı yapılmalıdır. Hem özlük haklarının hem de diğer hakların dağıtımında objektif davranılmalıdır. İşlerin yapılmadığı durumlar ile karşılaşıldığında çalışan aile üyeleri kayırılmamalıdır. Yaş veya cinsiyetin yanı sıra akrabalık bağlarına göre yakınlık veya uzaklık konu edilerek ayrımcılık yapılırsa bu durum şirket içi huzura olumsuz etki edecektir.

Kariyer Planlaması ve Liyakat 

Liyakate dayalı görevlendirmelerin yapılmaması da aile şirketlerinin dezavantajlarından birisidir. Öncelikli olarak veliahtların liyakat kazanmaları için sağlam bir kariyer planlaması yapılmalıdır. Hem şirket içi kariyer planlaması hem de almaları gereken eğitim ve sertifikalar esas alınarak yapılacak planlamalar dikkate alınmalıdır. Belli düzeyde eğitimini ve tecrübesini tamamlamamış bireylerin hazır olmadan üst düzey pozisyonlara getirilmesi şirket işleyişine çok ciddi zarar verebilir. Aile üyelerinin genç ve hazır olmadan yönetime alınmaları veya hisse dağıtılarak hissedar yapılmaları şirketin önemli zamanlarda atacağı önemli adımları etkileyebilir. Zaman zaman ailenin ilk kuşağının ikinci kuşağın işe daha iyi sarılması ve motive olması için yaptığı hamleler gerekli donanım sağlanmadan ve hazır hale getirilmeden yapılabilmektedir. Karşılıklı bir planlama ile yapılırsa muhtemel dezavantaj tabi ki ortadan kalkabilir.
Aile şirketlerindeki iş süreçlerinde yaşanması muhtemel birçok madde sırlayabiliriz. Aile şirketlerinin kurumsallaşma süreçlerine verdiğim danışmanlık hizmeti sırasında öne çıkan birkaç maddeyi sırlamak istedim.
Tecrübi bilgi ile bilimsel bilgiyi bir araya getirecek olan iki kuşağın uyumlu çalışması ile şirketin ömrü uzar, kârlılığı artar. Çatışmalar ortadan kalkar ve dezavantajlar avantaja dönüşür. Sizlerde farklı bakış açılarınızı yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Muhtemel dezavantajların farkında olan aile şirketleri bunları avantaja çevirebilir.